Odmiejscowe nazwiska chłopów

[MariaŁopaciuk]

[wicy]

W XV wieku, to nazwisk szlacheckich na -ski było niewiele. Chłopskie zaś należały do wyjątków i nie przypominam sobie żadnego z sufiksem -ski, czy też podobnym. Proces upiększania nazwisk u chłopów można zauważyć już w XVII i XVIII wieku. Niekiedy miał on charakter przejściowy i zależał od fantazji zapisującego. W materiałach które posiadam z Księstwa Łowickiego z XVIII wieku, chłopskie nazwiska były prawie w całości ukształtowane. Pojawiały się w obrębie rodzin liczne oboczności i zniekształcenia, ale uszlachcenia spotyka się najczęściej w sytuacjach, gdy przedstawiciel danej rodziny awansował np. zostawał oficjalistą dworskim. Ożenek w miasteczku też był nieraz powodem do "odmieniania" nazwiska.

Więc skąd to wszystko nagle się wzięło? Skoro nazwiska szlacheckie w większości przypadków nie miały końcówki -ski, skąd ten pęd do ukońcówkowiania się wśród niższych warstw? Do dziś zresztą funkcjonuje pewien stereotyp ski=szlachta.
Próbuję ustalić jakieś reguły gdyż moje naswisko już w XV w. miało nieszczęsną końcówkę, a nie mam żadnej informacji o szlachectwie. Czy w XIV-XVI w. było raczej odwrotnie niż 200 lat później, tzn. Ciołkowie to szlachta, a Ciołkowscy - odmiejscowi chłopi?
Po tym co piszesz mam lekki mętlik i wychodzi na to, że jedyną regułą jest brak jakichkolwiek reguł...

[Fronczak Waldemar]

Aj! Witek, nie masz innych zmartwień?
Ponieważ sprawy nazwisk wymagają o wiele szerszego potraktowania i to w sposób bardziej uporządkowany, proponuję, zrobić następująco: tutaj odpowiem w skrócie odnośnie Twoich wątpliwości co do nazwisk z sufiksem -ski, a szczegółowo omówię temat w kolejnych gawędach o nazwiskach, które postaram się niebawem przygotować.
Zacznijmy więc od tego, że nazwiska z ową końcówką, która Ci spać nie daje, to nazwiska przymiotnikowe, które wykształciły się stosunkowo późno, w porównaniu do innych grup nazw osobowych. W najstarszych zapisach spotkasz różnorodne określenia rycerstwa i miana chłopów, ale trudno wśród nich odnaleźć, nazwisko z końcówką -ski. Taka forma najwcześniej powstała, jako określenie odmiejscowe. Wskazywało ono na miejsce pochodzenia lub częściej na stan posiadania.
Zobacz, że łatwiej nam użyć nazwiska "Oleśnicki" w odniesieniu do Zbigniewa z Oleśnicy. To jest właśnie ten mechanizm.
Wiele przykładów powstawania takich nazwisk i ich dalszego kształtowania znajdziemy u Bartosza Paprockiego: gdy Marek Zebrzydowski wziął działem Pęperzyn, "tego potomstwo Pęperzyńskimi się zowie ... ale są właśni Zebrzydowscy".
W źródłach z XIV wieku spotkać już można nazwiska szlacheckie z sufiksem -ski, ale nie są one jeszcze zbyt powszechne. Np. w zapisce sądowej poznańskiej z roku 1393 czytamy: Świadkowie Mikołaja Widzerzewskiego przeciwko chłopu Pawłowi (testes Nicolai Widzerzewski contra kmethonem Paulum): Jako to świadczymy, jako Mikołaj nie puścił Pawła tej rzeczy prozno, kiedy sołtystwo przedał.
W innej zapisce tej samej księgi czytamy, że świadkowie Czasława z Grabic przeciwko Jakuszowi Gwiazdowskiemu (testes Czaslai de Grabic contra Jakussium Gwiazdowski) [złożyli przysięgę]: Jako to świadczę. iż Czasław Jakuszewi nie ukradł koni, ani jich użytku ma.
Mamy tu obok siebie dawną formę odmiejscową (Czesław z Grabic i nazwisko z sufiksem -ski, którego etymologii akurat nie znam)
Ale zostawmy te przykłady do gawęd, bo w końcu nie będę miał o czym pisać
Pierwotnie nazwiska z sufiksem -ski wykształcały się jako nazwy odmiejscowe. Później zaczęto tworzyć przymiotniki także od rzeczowników pospolitych.
Mamy więc nazwiska pochodzące od zawodu (Kowalski, Stolarski), od przezwisk (tu pewnie będzie należał powyższy Gwiazdowski, ale także np Wilkowski od Wilka). W końcu urabiano także nazwiska przymiotnikowe z polską końcówką -ski, od imion własnych (Walczewski od Walka, Andrzejewski od Andrzeja).
Powróćmy na chwilę do nazwisk odmiejscowych, bo Takie własnie Ciebie interesuje.
Zarówno wśród szlachty, gdzie były bardzo powszechne, jak też wśród włościan, gdzie się pojawiają, nie były one zbyt stabilne.
Gałąź Oporowskih h. Sulima po osiedleniu w Goślubiu zaczęła zwać się Goślubskimi, ale w XVI wieku po przejęciu Bratoszewic zaczęli używać rodowego nazwiska Bratoszewscy h. Sulima.
Wiele podobnych przykładów spotkamy u Pawińskiego. Do II połowy XVI wieku spotykamy często zjawisko, że bracia siedzący na różnych wsiach, zwali się różnie, a nazwiska brali od owych wsi.
Podobnie było wśród włościan, z tą tylko różnicą, że nie od własności nazwiska odmiejscowe były urabiane, a od miejsca pochodzenia lub nazwy miejscowości z którą dana osoba była związana. Tu również zmiana miejsca, jak u szlachty zmiana posiadania, mogły prowadzić do zmiany nazwy osobowej.
Ciekawych przykładów dostarczył mi kiedyś Chrystian Orpel, badający wsie wielkopolskie:

Antoni pochodzący z Konarzewa brał ślub w 1779 r. w Mokronosie i dalej
mieszkał w tej parafii, zwany najpierw tylko (?) jako "colonus, cmetho lub
pulrolnik" a w końcu umiera znany jako Konarzewski.
Feliks Karczmarek ( z Benic) po ślubie w Rozdrażewie mieszka jakiś czas w Dąbrowie (par
Kobierno) i tam zostaje w 1801 r. rejestrowany jako " Benicki". Wraca do Benic
jako Kaczmarek, ale po kilku latach spędzonych w Skałowie (par. Mokronos)
mieszka ponownie w Benicach, już jako " Skałowski".

Trzeba także pamiętać, że jeśli chodzi o chłopów, to w początkowym okresie również nie notuje się nazwisk z końcówką -ski. Pojawiają się one początkowo jako określenia odmiejscowe, podobnie jak u szlachty. Proceder świadomych upiększeń, pojawił się znacznie później. Wiele przykładów możemy znaleźć w "Liber Plebanorum". Doskonały przykład, z końca XIX wieku podaje Reymont w "Ziemi obiecanej", gdzie nowobogacki chłop Kaczmarek, "przezwał się" Kaczmarski.
Jeśli chodzi o Twoich Mazuchowskich, to może byś napisał co wiesz? Jeśli byli to chłopi, to widać siedzieli na miejscu i dzięki temu zachowali swoje pierwotne nazwisko przez tyle lat.
Podobnie jest w podkrakowskim Łobzowie, gdzie chłopi o nazwisku Zbroja siedzą nieprzerwanie od 1356 roku.

[ale39]

A co ze zjawiskiem odwrotnym, tzn. w XVIII w. był Ziembiński, a w XIX juz Zieba, oczywiscie chodzi o chłopa, więc się nie zdeklasował

[Fronczak Waldemar]

W niektórych parafiach spotykałem tendencje do "przywracania poprawności nazwiskowej"
Zależało to od zapatrywań lokalnych dziedziców i księży. Jeśli chłopi nosili nazwiska z sufiksem -ski, które były kojarzone ze szlacheckością, to wywoływało to czasami sprzeciw ziemiaństwa lub proboszcza, który przyszedł do parafii. To był rodzaj przywracania "naturalnego biegu rzeczy". Często też zapisywano chłopów naprzemiennie np. raz Wróbel, później Wróblewski, by w kolejnym zapisie wrócić do Wróbla.
Uwaga ta dotyczy Królestwa Polskiego.
Ktoś kiedyś pisał, że na terenie Galicji i w Rosji, takie zjawiska miały podłoże administracyjne i były regulowane przepisami. Nie zajmuje się tymi terenami, więc trudno mi się do tego odnieść. Nie znam też wspomnianych podstaw prawnych.

[Ewa Chojnowska]

Witam serdecznie!
Zastanawiałam się skąd u chłopów nazwisko Małopolski. Myślę, że pewnym tropem może być fakt, że pod koniec osiemnastego wieku występowały na wsi trzy nazwiska: Wielopolski, Małopolski i Pole. Po prostu odnosiły się do tego, co było tak istotne - do ziemi. Z drugiej strony, skoro były to czasy pańszczyzny, to ciekawe o jaki rodzaj związku z ziemią chodziło. Jako ciekawostkę dodam, że do teraz ziemia jest w Rzepiennikach niezmiernie istotna i jej posiadanie jest niezmiernie ważne.
Pozdrawiam
Ewa

[plachy]

Witam. Ja, jak zwykle, dołączam się do dyskusji troszkę 'na siłę'. Bo moje nazwisko - Pawlica - od końca wieku XVIII, do którego udało mi się dotrzeć, pomimo chłopskiego charakteru, bez jednej nuty szlachectwa i z jedną zmianą pisowni dla potrzeb mojego prapra Walentego, będącego kawalerem [Pawliczak], pozostaje w niezmienionej formie. Z jednej strony bardzo się z tego cieszę, to szalenie ułatwia jakiekolwiek poszukiwania, z drugiej strony jestem maksymalnie zażenowany, że to nazwisko na całym świecie chyba jest tylko moim języczkiem u wagi Dodatkowo nazwisko to nie łączy się raczej z jakimkolwiek konkretnym miejscem, tym bardziej zawodem, cechą fizyczną... Jeszcze raz przepraszam za odejście od tematu, ale daje wyraz mojej ogromnej frustracji

[Asiek]

W przypadku nazwiska "Pawlica" przychodzi mi do głowy odimienna forma "Paweł", która dała początek takim nazwiskom jak: Pawlik, Pawlak, Pawlicki, Pawłowski. Pewna tego jednak nie jestem, a ekspertem od etymologii nazwisk są tu inne głowy

[plachy]

Pewna tego jednak nie jestem, a ekspertem od etymologii nazwisk są tu inne głowy

Jednak możesz być tego na 100% pewna

Pawlica 1639 - od imienia Paweł, notowanego w Polsce od XII wieku. (Ewa Szczodruch)

Nie zmienia to jednak faktu, że nazwiska Pawlikowski, Pawełczak, Pawłowski kojarzą się z imieniem Paweł jakby ułamek sekundy szybciej, niż Pawlica

[Asiek]

Cieszę się, że strzał był celny
Ale i ja musiałam chwilę nad tym podumać.
Zresztą genealogia w ogóle jakoś zmusza do myślenia, bo pytań wciąż przybywa.
Gorzej natomiast z odpowiedziami na nie bywa

[azymek5]

Witajcie
Może i jak wypowiem sie w temacie nazwisk odmiejscowych. Moje nazwisko Goś, chłopskie od pokoleń, znane już w XV wieku, pochodzi od wsi Gosie k.Różanem.Choć są też blisko Gosie pod Zambrowem, ale to już kolebka Gosiewskich, szlachty dwóch lini herbowych: Korwin i Ślepowron. I mogę się szczycić tym, że nazwisko nie zmieniło swego brzmienia, pomimo że urzędowo w pewnym czasie pisano je jako Гош. A jest nas, o nazwisku Goś, ponad tysiąc w Polsce w/g prof.Rymuta.
Edek

[Tami]

Moje panieńskie nazwisko Podpora tez jest chyba pochodzenia chłopskiego .
W Polsce na Podkarpaciu jest wieś ,która się nazywa Mostki Podpory.
Myślę ,że wszystkie osoby o tym nazwisku stamtąd pochodzą,ale jeszcze
tego nie udało mi się sprawdzić.





Pozdrawiam Tami

[plachy]

Idąc za ciosem, znalazłem na maps.google.pl wieś Pawlice
A jak się ma nadawanie nazw wsi i miejscowości od nazwiska mieszkańców, właścicieli, etc?
Oczywiście pytam z ciekawości, bo pewnie ta nazwa to jakiś zbieg okoliczności

[ale39]

To ja może też podczepię się pod pytanie Błażeja
Według Słownika
Radoszek 1735 , Radaszek, Radasek ( bez dat źródłowych ) – w grupie nazwisk pochodzących od imion złożonych typu Radosław, Radomir, też od rady ‘zadowolony’, rada, radzić, radować się.
Tymczasem w Polsce jest miejscowość Radoszki, więc osoba z tej miescowosci bedzie "z Radoszek". Jeżeli wyrzucimy "z" to zostanie nam współczesna wersja nazwiska czyli osoba nazywająca się np: Marianna Radoszek. Czy to możliwe, żeby nazwisko "Radoszek" pochodziło od nazwy miescowości, czy musi mieć koniecznie tę koncówkę "ski" i wtedy nazwisko brzmiało by np: Radoszewski czy jakoś tak?

[Ewa Chojnowska]

Witam!
Pisałam wcześniej o współwystępowaniu nazwisk Małopolski Wielopolski i Pole w Rzepiennikach. Okazało się, że we wpisach metrykalnych kilkakrotnie Małopolski zmienił się w Wielopolskiego. Mam pewność, że to ta sama osoba, ponieważ w 1787 i 1795 Walenty Małopolski i Jadwiga Fudaley chrzczą dzieci Gertrudę i Jana a w 1791 i 1789 Walenty Wielopolski i Jadwiga Fudaley chrzczą Antoniego i Ludwika.
Pozdrawiam serdecznie
Ewa