FORGEN

Zazwyczaj utarło się przekonanie, że odmiejscowe nazwiska są typowe dla szlachty. Badając źródła, można jednak znaleźć wcale ładne przykłady na to, że i chłopi brali lub otrzymywali nazwiska urabiane od nazw miejscowości.
Oto kilka przykładów zaczerpniętych z XVIII wiecznych ksiąg metrykalnych parafii Pszczonów w Księstwie Łowickim.
Wiesiołkówna - od wsi Wiesiołów
Żabka - od wsi Żabki
Dańkoski - od nazwy młyna Daniek
Januszeski - od Januszewa
Kapera - od osady Kapera (a ta zapewne od ludowej nazwy zająca )
Krępski - od wsi Krępa
Grochola - od wsi Grochal
Drzewiecki - od wsi Drzewce
Dzierzgowski - od wsi Dzierzgów
Rogowski - od miejscowości Rogów
Reczulski - od wsi Reczul
Oczywiście przykładów tych jest znacznie więcej, ale wybrałem te, które dotyczą najbliższych miejscowości. W księgach widać wyraźnie, że proces kształtowania nazwisk jeszcze się nie zakończył. Duża ilość chłopów na początku XVIII wieku, występuje jeszcze bez nazwiska.
Inne są już ukształtowane i mają za sobą wiele lat tradycji np. Grochala i Wiesiołek pojawiają się w nieodległej Słupi już w 1676 roku.

Fronczak Waldemar pisze:Inne są już ukształtowane i mają za sobą wiele lat tradycji np. Grochala i Wiesiołek pojawiają się w nieodległej Słupi już w 1676 roku.

Witaj Waldku
A czym tłumaczyłbyś taki fakt?
Pozdrawiam
Andrzej

A czy możesz nieco jaśniej?
Spróbuję zgadnąć. Chodzi o to, że niektóre nazwiska chłopskie pojawiły się znacznie wcześniej?
No cóż, proces kształtowania się nazwisk jest długotrwałym i złożonym. Nie wszystkie nazwy osobowe, które pojawiają się w źródłach pisanych przetrwały do dzisiaj. Niekiedy mamy do czynienia, z kilkakrotnym pojawianiem się i zanikaniem danej nazwy osobowej.
Nazwy były płynne i nie zawsze miały charakter dziedziczny. Zmienność tą obserwujemy zarówno u szlachty, gdzie najwcześniej wykształciły się nazwiska, jak i mieszczaństwa czy chłopstwa. Mimo, że nazwiska najpóźniej wykształciły się u chłopów, to jak to zwykle bywa, nie ma tu jednolitej zasady. Znamy przykłady używania "nazwisk" przez chłopów stosunkowo wcześnie. Co innego jest jednak posiadanie takiego "imioniska" a co innego przyjęcie go, jako trwałego wyróżnika dziedzicznego, ale i tu można znaleźć wyjątki.
Ograniczając się jedynie do nazwisk chłopskich zasygnalizuję, że np. w króleszczyznach niedaleko Płocka spotykałem nazwiska chłopskie, które w stanie bez mała niezmiennym przetrwały od końca XV wieku do dzisiaj. Jest jednak również wiele przykładów, że jeszcze w XIX wieku nazwiska chłopskie ulegały zmianom, już to poprzez pomyłki przy zapisach, już poprzez celowe zabiegi upiększające. W aktach metrykalnych prawie każdej parafii można znaleźć przykłady na uszlachcanie sobie nazwisk chłopskich poprzez dodawanie końcówek -ski
Proces kształtowania się nazwisk chłopskich trwał aż do I wojny, bowiem jeszcze wtedy obserwujemy kolejne zmiany spowodowane przechodzeniem zapisów z cyrylicy na alfabet łaciński, co niosło niejednokrotnie wiele pomyłek.

Waldku, zapytałem, bo prześledziłem wszystkie miejscowości podobne do mojego nazwiska. Niestety nie bardzo znalazłem coś konstruktywnego. Kiedyś dowiedziałem się, że moje nazwisko prawdopodobnie pochodzi od wykonywanej pracy. Łuba to kora drzewa i wytwarzane z niej wyroby. Coś tak czuje, że pewnie moje nazwisko zostało nadane (przez jakiś dekret Cara?) na podstawie uprawianego zawodu np. robienia łubianek.
Pozdrawiam
Andrzej
PS. Stąd moje pytanie

Andrzeju, rozbawiłeś mnie tym dekretem carskim. Administracyjnie nazwiska nadawano jedynie Żydom, którzy jeszcze nazwisk nie posiadali i tu inwencję wykazywali urzędnicy, a nie władcy.
Pozostałe kształtowały się w różnych okolicznościach i brały się z wielu różnych źródeł. Widać to doskonale w odpowiedziach Ewuni (praca prof. Rymuta). Aby systemowo zapoznać się z tą problematyką, należy niestety poślęczeć nad opracowaniami, choćby Instytutu Języka Polskiego.

Fronczak Waldemar pisze:...inwencję wykazywali urzędnicy, a nie władcy.

Władcy stanowili prawo, a urzędnicy wykonywali swoje czyności. Tu pełna zgoda
Pozdrawiam
Andrzej

Fronczak Waldemar pisze:Ograniczając się jedynie do nazwisk chłopskich zasygnalizuję, że np. w króleszczyznach niedaleko Płocka spotykałem nazwiska chłopskie, które w stanie bez mała niezmiennym przetrwały od końca XV wieku do dzisiaj. Jest jednak również wiele przykładów, że jeszcze w XIX wieku nazwiska chłopskie ulegały zmianom, już to poprzez pomyłki przy zapisach, już poprzez celowe zabiegi upiększające. W aktach metrykalnych prawie każdej parafii można znaleźć przykłady na uszlachcanie sobie nazwisk chłopskich poprzez dodawanie końcówek -ski
Proces kształtowania się nazwisk chłopskich trwał aż do I wojny, bowiem jeszcze wtedy obserwujemy kolejne zmiany spowodowane przechodzeniem zapisów z cyrylicy na alfabet łaciński, co niosło niejednokrotnie wiele pomyłek.

Waldek, co więcej mógłbyś powiedzieć o upiększaniu nazwisk końcówką -ski? Czy był to proces charakterystyczny dla jakiegoś późniejszego okresu, czy trwał na przestrzeni wieków może nawet już od XVw.?? Czy już w XV w. chłopi na -ski byli powszechni?

Witku, ciekawe pytanie.
Czy są miejscowości co mają końcówke -ski?
Pozdrawiam
Andrzej

W XV wieku, to nazwisk szlacheckich na -ski było niewiele. Chłopskie zaś należały do wyjątków i nie przypominam sobie żadnego z sufiksem -ski, czy też podobnym. Proces upiększania nazwisk u chłopów można zauważyć już w XVII i XVIII wieku. Niekiedy miał on charakter przejściowy i zależał od fantazji zapisującego. W materiałach które posiadam z Księstwa Łowickiego z XVIII wieku, chłopskie nazwiska były prawie w całości ukształtowane. Pojawiały się w obrębie rodzin liczne oboczności i zniekształcenia, ale uszlachcenia spotyka się najczęściej w sytuacjach, gdy przedstawiciel danej rodziny awansował np. zostawał oficjalistą dworskim. Ożenek w miasteczku też był nieraz powodem do "odmieniania" nazwiska.
Planuję w najbliższym czasie zakończyć prace nad jedną parafią, gdzie zachowane są księgi od XVII wieku, wówczas możemy posiedzieć nad tym materiałem i zobaczyć jak to wyglądało w konkretnej parafii.

Jowisz50 pisze:Czy są miejscowości co mają końcówke -ski?

W złożeniach, tak np. Krupski Młyn

Waldku, mam nadzieję, że się nie gniewasz (za moje pytania)?
Wszyscy wiedzą, że jesteś duszą towarzystwa, a moje czasem zapytania tylko mają na celu, żeby inni mogli skorzystać z Twojej wszechstronnej wiedzy jaką posiadasz.
Pozdrawiam
Andrzej

Waldku,

chętnie bym się zgodził z Twoim poglądem, ale gdzieś w Andrzeja zdaniu tkwi kawałek prawdy(?), legendy(?), pamięci pokoleń(?).

... Nazwiska większości mieszkańców pozmieniano. Według przekazów starych ludzi, władze carskie wezwały ludzi do gminy i tam wpisano do rejestrów nowe nazwiska z końcówką –uk. Zostawiono w spokoju rodziny katolickie takie jak Hryniewicz czy Staszewski. ...

To fragment jednego z rodzinnych pamiętników. Ale takich opowieści nasłuchałem się wiele w latach 50/60, na terenach między Krzną, a Bugiem w okolicach Terespola. Być może trudno z takim poglądem się zgodzić, ale mógł to być jeden z objawów prześladowań tamtejszych Unitów. Może nie ukaz, a (samo)wola urzędników carskich i mimo braku pisanych dowodów coś na rzeczy może być.

Tym bardziej, że nowsza historia takie praktyki pokazuje choćby na Litwie, gdzie formalnie nie uwidzisz -wiczów i -skich.

Rozpisaliście się tak, że odpowiedziałem na post z 10 numerów wcześniejszy

Ten fragment już widziałem i pamiętam również dyskusje na ten temat. Różne cuda się działy, ale trudno mówić o jakichś szeroko zakrojonych akcjach w skali całego imperium. Ja piszę o Królestwie Polskim. Rosją się nie zajmuję. Co do wyjaśnienia i weryfikacji rodzinnego przekazu, radzę sprawdzić księgi metrykalne i inne źródła wcześniejsze.

Taką też ścieżką podążam i jak na razie nie znajduję potwierdzeń tych opowieści. Dlatego tak nadziergałem pytajników. Ale opowieści też skądś się wzięły - może z jednego przypadku, albo z wcześniejszych czasów.

Ja Rosją również się nie zajmuję. Południowe Podlasie było w Królestwie Polskim.
A Litwa, to tylko przykład praktyk ze zmianą nazwisk.