Parafie katolickie w Prusach

[Bea]

Z aktu znania mojego pra..dziadka wynika, że był "katolikiem" pochodzącym z Prus Wschodnich (okolice Ostródy).
Pewnie ten katolik to tak trochę na wyrost... żeby ksiądz nie marudził na ślubie ;-) ale pomyślałam sobie, że przecież - w różnych latach - mogły istnieć na terenach Prus parafie katolickie.
A to dlatego, że mogli tam mieszkać wysoko postawieni katolicy, którzy sami sobie fundowali kościół czy kaplicę.
Kiedyś czytałam, że jedna z nielicznych parafii katolickich na Prusach Wschodnich znajdowała się - staraniem lokalnych właścicieli - w Białutach koło Mławy. Białuty to pogranicze, raz były po tej stronie, raz po tamtej stronie granicy. We wsi były dwa kościoły (do dziś stoją, choć ten ewangelicki w stanie ruiny). A katolicka parafia musiała mieć specjalne zezwolenie na istnienie.

Czy znacie inne przypadki istnienia parafii katolickich w Prusach Wschodnich ?

Wg książki "Działdowo i okolice" Wojciecha Wółkowskiego, parafia katolicka w Białutach była jedną z 4 katolickich parafii w Prusach. Niestety, nie podaje, gdzie były te pozostałe.

[Zatoka]

Witaj Beatko

Obecna Polska płn.-wsch nie była białą plamą w strukturze kościoła katolickiego patrząc w ujęciu historycznym. Pamiętaj o istnieniu Diec. Warmińskiej, Sambijskiej i Pomezańskiej. Część informacji znajdziesz w Genepedii, np.

http://www.genepedia.pl/index.php?title ... i%C5%84ska

Minie jeszcze trochę czasu zanim "rozpiszę" w Genepedii parafie współcześnie należące do Diec. Toruńskiej, a dawniej do Diec. Chełmińskiej. Dlatego odsyłam Cię do Zarysu historyczno-statystycznego Diec. Chełmińskiej z 1928 r.

http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?i ... ds=1&tab=1

Białuty znajdziesz w wyszukiwarce na str. 412/856

Pozdrawiam

[Małecki]

Lista parafii katolickich w powiatach nidzickim i działdowskim:
http://wiki-de.genealogy.net/Landkreis_ ... he_Kirchen

Zachowane metryki z tych powiatów:
http://wiki-de.genealogy.net/Ostpreu%C3 ... Neidenburg

To samo dla powiatu ostródzkiego:
http://wiki-de.genealogy.net/Ostpreu%C3 ... s_Osterode

[Bea]

Oczywiście że kościół katolicki istniał na tych ziemiach - choćby za czasów panowania (panoszenia się ? ) Zakonu Krzyżackiego. Jednakże później przyszła reformacja (po 1525 w Prusach Książęcych, Prusy Wschodnie pozostały przy katolicyzmie). To jednak nadal odległe czasy (do których raczej nie dam rady dotrzeć w moich badaniach genealogicznych). Mnie bardziej interesuje czas od panowania króla Fryderyka Wilhelma I i utworzenia Królestwa Prus w 1701. Bo to od tego momentu kościoły katolickie zostają zamieniane na ewangelickie. Niektóre przymusowo, inne tworzone nowe. No i pewnie nie z dnia na dzień.

Dopiero poznaję tę historię, dlatego dziękuję za linki. Literatura do zgłębienia tego chaosu w mojej głowie jak najbardziej wskazana . Chciałabym dotrzeć w jakich latach dana parafia była jakiego wyznania. Bo mam podejrzenia, że to się mogło zmieniać kilkakrotnie od 1700 do powiedzmy 1945.

Dokument o diecezji chełmińskiej ciekawy, ale niestety nie zawsze podaje daty transformacji kościoła ewangelickiego na katolicki i odwrotnie. Wiem, że po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na ziemiach przyłączonych działy się dantejskie sceny w parafiach - które były zamieniane na katolickie często w mało pokojowy sposób. Trudno się dziwić - religia była narzędziem znienawidzonej germanizacji.

Ponieważ moje badania zaprowadziły mnie do Kraju Pruskiego, chciałabym znaleźć metodę szukania aktów metrykalnych. Tzn. jeżeli mam rok 1807 - to wówczas były takie a takie parafie w okolicy, te były ewangelicko-augsburskie, te luterańskie, a te katolickie (nie, jeszcze nie mam przodków chodzących do bożnicy - tym zajmę się później ). I dane parafie w takim okresie czasu były katolickie, w takim ewangelickie.
W tej chwili mam poczucie grzęźnięcia pod natłokiem informacji, których nie do końca rozumiem.

Janusz pewnie doskonale rozumie problem mapy z parafiami, bo z tego co słyszałam bierze udział w projekcie D.Pawlaka z mapą parafii Polski:
http://mapy.lubgens.eu/polska.html

[Zatoka]

Beatko

„Zarys historyczny…” jest tylko jednym ze źródeł wiedzy o parafiach. Myślę, że czytałaś mój artykuł na K-PTG podsumowujący 5 lat pracy nad Genepedią, w tym omówienie projektu „Parafia – Kompendium wiedzy). Tam wskazałem różne źródła z których należy korzystać. Póki co dla Diecezji Warmińskiej mam jeszcze bardzo mało danych, a ich wprowadzenie do Genepedii to daleka przyszłość, może za rok. Raczej nie powinnaś się spodziewać istnienia kompleksowego opracowania dotyczącego przekształcania się parafii katolickich w ewangelickie i odwrotnie. Ten obraz wyłania się dopiero w Genepedii, w odniesieniu do parafii współcześnie należących do Diecezji Pelplińskiej i Archidiecezji Gdańskiej.

Myślę że z czasem nasze środowisko przekona się jednak do zalet tego projektu z uwagi na prostotę pracy w nim. Dwie osoby nie podołają takiemu zadaniu w odniesieniu do wszystkich parafii występujących na ziemiach jakie historycznie należały do Polski i Litwy. To musi być efekt pracy zespołowej, na masową skalę. Niech każdy opracuje tylko „swoje” parafie i dekanaty. Problem w tym, że główny nacisk kładzie się od wielu lat na digitalizację i indeksację zasobów archiwalnych marginalizując jednocześnie inne działania jakie są niezbędne w usprawnieniu poszukiwań genealogicznych.
Mówisz o natłoku informacji których do końca nie rozumiesz. Nic w tym dziwnego. Popatrz jak często w Genepedii pojawia się hasło „Sprawa do wyjaśnienia”, pomimo wprowadzenia informacji z wielu źródeł, a dotyczy to tylko kościoła rzymsko-katolickiego. Z dotychczasowych doświadczeń wiem jedno. Pomimo olbrzymich strat wojennych w kościelnych zasobach archiwalnych można jednak wiele rzeczy odtworzyć tylko trzeba się temu poświecić. Nikt tego za nas nie zrobi.

A mapa ? No cóż. Pierwsze podejście zakończyło się falstartem choć dorobek wiedzy z tego okresu jest bardzo bogaty. Myślę że czytałaś temat Tomka na Gnealogach.pl – „Stare plany miast”.

http://genealodzy.pl/PNphpBB2-viewtopic-t-33541.phtml

Aż się prosi by jego doświadczenia uwzględnić w tych pracach. Są także pierwsze próby rysowania granic (np. mapa Darka). Teraz wszystko zależy od tego czy znajdzie się wśród nas osoba znająca problematykę tworzenia map w SQL-u (XML – wykluczony ze względu na ograniczenia). Wtedy będzie można połączyć w jedną całość dotychczasowy dorobek Twój, Wicego, Darka i mój oraz innych osób zajmujących się tą problematyką.
Pozdrawiam

[Małecki]

Mnie bardziej interesuje czas od panowania króla Fryderyka Wilhelma I i utworzenia Królestwa Prus w 1701. Bo to od tego momentu kościoły katolickie zostają zamieniane na ewangelickie. Niektóre przymusowo, inne tworzone nowe. No i pewnie nie z dnia na dzień.

Pokusiłem się o drobną kwerendę po KUL-owskich wydawnictwach z cyklu "Materiały do Atlasu historycznego chrześcijaństwa w Polsce" i oto wyniki na (z grubsza) 1772 rok. Rzeczywiście w Prusiech Książęcych podówczas 4 parafie katolickie:
Białuty - dek. Janowo diec. płockiej
Turowo - dek. Lubawa diec. chełmińskiej
Łęck Wielki wraz z filią w Przełęku - dek. Lidzbark diec. chełmińskiej
Królewiec - parafia podległa bpowi warmińskiemu

Do tego dwie misje jezuickie (przynależne prowincji litewskiej tego zgromadzenia), podległe bpowi warmińskiemu:
- Święta Lipka (Heiligelinde)
- Tylża

Ponieważ moje badania zaprowadziły mnie do Kraju Pruskiego, chciałabym znaleźć metodę szukania aktów metrykalnych. Tzn. jeżeli mam rok 1807 - to wówczas były takie a takie parafie w okolicy, te były ewangelicko-augsburskie, te luterańskie, a te katolickie

Co do źródeł ewangelickich to ze mnie kompletny laik. W przypadku źródeł katolickich, w XIX wieku można się posiłkować elenchusami diecezjalnymi. Natomiast w XVIII wieku jest trudniej - najpewniejsze źródło tutaj to akta wizytacyjne, jako że kwestie dot. innowierców były ujęte w wizytacyjnym kwestionariuszu. Niestety, wizytacje nie odbywały się co roku ;)

[jacek_cieczkiewicz]

Mnie bardziej interesuje czas od panowania króla Fryderyka Wilhelma I i utworzenia Królestwa Prus w 1701. Bo to od tego momentu kościoły katolickie zostają zamieniane na ewangelickie. Niektóre przymusowo, inne tworzone nowe. No i pewnie nie z dnia na dzień.

Ponieważ moje badania zaprowadziły mnie do Kraju Pruskiego, chciałabym znaleźć metodę szukania aktów metrykalnych. Tzn. jeżeli mam rok 1807 - to wówczas były takie a takie parafie w okolicy, te były ewangelicko-augsburskie, te luterańskie, a te katolickie

W Prusach (pojętych jako państwo) luteranizm od początku był wyznaniem państwowym. A parafie katolickie zanikały poczynając od umownego roku 1525. W tym roku jako pierwsza na luteranizm przeszła parafia w Szestnie koło Mrągowa (proboszcz pozostał ten sam).
Wymieniona dla okresu ca 1701 Święta Lipka była katolicka, należąc do polskich Prus Królewskich, a nie do Państwa Pruskiego.
te były ewangelicko-augsburskie, te luterańskie, a te katolickie - luterańskie i ewangelicko-augsburskie to jedno i to samo.
Pozdrawiam
Jacek

[bielecki]

Wymieniona dla okresu ca 1701 Święta Lipka była katolicka, należąc do polskich Prus Królewskich, a nie do Państwa Pruskiego.

Nie jest to prawda. Święta Lipka leżała już na terenie Prus Książęcych, acz tuż obok granicy. Dlatego jej status był specyficzny. Niewątpliwie fakt, że Prusy Książęce były jeszcze pewien czas polskim lennem, ułatwiał tu sprawę